نعناع
نعناع (نام علمی: Mentha) گیاهی است از راسته نعناسانان و تیره نعناعیان و از سبزی‌های خوراکی است. این گیاه برخی اسانس‌ها و خواص پونه را دارد؛ ولی برگ‌هایش کرک کمتری دارند و بریدگی‌های کنار برگ‌های آن بیشتر از پونه و اسانس آن نیز ملایم‌تر است.
به طور کلی دو رقم نعناع (به انگلیسی: Mint) وجود دارد. رقم خودرو و رقمی که توسط کشاورزان کاشته میشود. کیفیت، مواد موثره و طعم نمونه‌های خودروی آن که در دامنه‌های کم ارتفاع کوه‌ها رشد می‌کنند بیشتر است. نعناعی که کشاورزان می‌کارند نیز گونه‌های مختلفی دارد، که مهمترین آن در روستای تنگ طه نعناع فلفلی، نعناع محلی و نعناع سبزی می‌باشد که نعناع فلفلی دارای برگ‌های ریزتر و اسانس خیلی تند می‌باشد و نعناع محلی برگ‌های بزرگتر و اسانسش نسبت به فلفلی کمتر است و نعناع سبزی دارای برگ‌های بزرگتر نسبت به نعناع محلی بوده و اسانس کمی دارد و بیشتر به عنوان سبزی خوردن استفاده می‌گردد .
نعناع گیاهی است علفی، با ریشه هوایی و ساقه‌های مستقیم و چهارگوش و زیرزمینی. ساقه و برگ‌های خوش‌بوی آن خوراکی و دارویی است و گاهی گل‌های رنگین دارد.
برگ‌های آن به طول 3 تا ۵ سانتی‌متر، متقابل، نیزه‌ای یا دوکی است، حاشیه‌ی آن دارای بریدگی‌های عمیقی است، بریدگی‌های کناره آن نوک تیز است. کرک برگ‌های نعناع کم است. نعناع سبز معمولاً در سرتاسر جهان کشت میشود، این گیاه حاصل تبدیل و ماندگاری بوته گیاه ریحان چند ساله می‌باشد. این گیاه در نواحی شمال ایران و اطراف تهران به حالت وحشی و پرورشی می‌روید.
«نعنای قرمز» گونه‌ای از نعناع است که در لبه‌ی رودخانه‌ها و در جریان آب‌های ملایم و کم‌عمق، و در کنار آب‌انداز و استخرهای مصنوعی آبی (به مازندرانی اندون) می‌روید و چون برگ‌هایش قرمز رنگ‌اند به این نام خوانده میشود.
مشخصات
گونه‌های نعنا متعلق به خانواده نعنائیان هستند و به‌طور گسترده در اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و آمریکای شمالی پراکنده هستند. گیاهانی از این جنس را می‌توان در محیط‌های متعدد و متنوع یافت. داده‌های اخیر بر اساس ویژگی‌های مورفولوژیکی، سیتولوژیکی و ژنتیکی نشان داده‌است که جنس نعنا (Mentha) را می‌توان به 42 گونه، 15هیبرید و صدها زیرگونه، واریته و رقم، طبقه‌بندی کرد. در واقع، طبقه‌بندی نعنا بسیار پیچیده‌است و همیشه یک اتفاق نظر وجود ندارد. بیشتر گونه‌های نعناع چند ساله هستند، حاوی اسانس هستند و به‌طور گسترده به عنوان محصولات صنعتی برای تولید اسانس کشت می‌شوند. برگ‌ها، گل‌ها و ساقه‌های گونه به‌طور سنتی به عنوان دم‌نوش‌ها و ادویه‌های گیاهی در بسیاری از غذاها برای افزودن عطر و طعم استفاده می‌شوند.
منتول از مواد موثر اصلی این خانواده می‌باشد.
عوامل موثر بر گلدهی
طول روز: اگر چه آن‌ها گیاهان روز بلند هستند، گونه‌های Mentha با پاسخ بسیار بیشتر M. citrata نسبت به نور از نظر رشد ساختارهای تولید مثلی متفاوت هستند.
دما: دمای مطلوب برای رشد و گلدهی نعنا بین 21 تا 26 درجه سانتیگراد است.
دوره گلدهی M. aquatica مربوط به دوره‌ای است که دما اغلب بین 25 تا 30 درجه است، یعنی دمایی که در آن فعالیت علوفه جویان بالاتر است. از سوی دیگر، تولید کم گرده احتمالاً به دلیل ویژگی‌های گیاه‌شناسی M. aquatica می‌باشد. از ویژگی‌های کلیدی کاربرد این گیاه می‌توان به دوره گلدهی طولانی، تقویم گل تکمیلی و تولید شهد عالی اشاره کرد.
نور: نور LED قرمز-آبی باعث افزایش عملکرد اسانس نعنا تا چهار برابر و افزایش فتوسنتر و وزن تَرِ گیاه در مقایسه با شرایط مزرعه شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که LED می‌تواند ویژگی‌های اقتصادی گونه‌های گیاهی را با تحریک متابولیسم گیاه بهبود بخشد. می‌توان پیشنهاد کرد که تابش نور قرمز در غیاب نور قرمز دور به‌طور مداوم باعث تحریک فیتوکروم‌ها، گیرنده‌های نوری کنترل‌کننده افزایش طول گره، انتقال گل و گلدهی میشود.
عناصر غذایی: طبق تحقیقاتی که انجام شد نیتروژن دارای اثر معنی داری در سطح 1 درصد بر رشد گیاه بود، به طوری که بیشترین تعداد ساقه در بوته، تعداد برگ در بوته، وزن خشک برگ، وزن خشک کل بوته و تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و بیشترین میزان عملکرد بیولوژیک مربوط به کاربرد 168 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص بود. بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از 10 بوته در مترمربع به همراه کاربرد 168 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بهترین تیمار برای تولید نعناع فلفلی بود.
همچنین محلول‌های مختلف هوگلند از طریق افزودن فسفر و پتاسیم بر شاخص‌های فیزیولوژیکی مانند: ماده خشک ساقه (SDM) و برگ (LDM)، میزان تعریق (E)، محتوای کلروفیل (Chl) و سرعت فتوسنتز (PSN) در نعناع فلفلی تأثیر می‌گذارد.
آشپزی
ژله نعنا
در آشپزی از برگ‌های خشک یا تازه نعناع برای عطرنعنایی آن استفاده میشود. معمولاً اگر برای انبار نعناع مشکلی وجود نداشته باشد، استفاده از برگ‌های تازه آن بر برگ‌های خشک شده ارجحیت دارد. برگ‌های نعنا دارای طعمی گرم، تازه، معطر، شیرین با طعم نهایی خنکی هستند و در چای، نوشیدنی، ژله، شربت، آبنبات و بستنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین به دلیل معطر بودن، این گیاه استفاده زیادی در صنعت لبنیات برای ماست و دوغ دارد.
طب سنتی و آرایشی بهداشتی
نعناع در اصل به عنوان گیاه دارویی برای درمان درد معده و دردهای قفسه سینه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این گیاه در طب سنتی کاربردهای متنوعی دارد و همچنین تحقیقاتی ابتدایی در رابطه با احتمال کمک آن به درمان بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر نیز در حال انجام است.
از اسانس نعنا نیز در صنعت داروسازی با هدف خوشبوکنندگی دهان در تولید خمیر دندان و دهان شویه استفاده میشود.
جوهرنعناع موجود در روغنِ اسانس نعناع (40 –90٪) ماده مورد استفاده در بسیاری از مواد آرایشی و برخی عطرها است. همچنین از جوهر نعنا و اسانس آن در رایحه درمانی برای درمان حالت تهوع پس از عمل جراحی استفاده میشود.
نعنا به دلیل داشتن مقدار زیاد آنتی اکسیدان، خود در مقایسه با سایر گیاهان در تهیه ی انواع روغن نعنا که حاوی اسیدهای فیتوسترون فنولیک ساپونین‌ها فلانوئیدها آنتوسیانتین‌ها کاروتنوئیدها و … است کاربرد زیادی در تهیه‌ی انواع داروها دارد. از مهم ترین خواص نعنا می‌توان به جلوگیری از بروز آلرژی، کمک به کاهش وزن، بهبود اختلالات تنفسی، افزایش حافظه، مناسب بهداشت دهان و تقویت کبد اشاره کرد.
اگرچه اسانس نعنا در بسیاری از محصولات مصرفی استفاده میشود، اما ممکن است در بعضی از افراد واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند، و باعث بروز علائمی مانند گرفتگی شکم، اسهال، سردرد، سوزش قلب، سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی اطراف دهان، آنافیلاکسی یا درماتیت تماسی شود.
دفع آفت
روغن نعناع همچنین به عنوان یک حشره‌کش سازگار با محیط زیست به دلیل توانایی آن در از بین بردن برخی آفات رایج مانند زنبورهای وحشی، زنبورهای خرمایی، مورچه‌ها و سوسک‌ها استفاده میشود.
